Żłobek czy żłóbek?

Święta nieodłącznie (oprócz hmm.. hmm… obżarstwa i opilstwa) kojarzą się ze śpiewaniem pastorałek, kolęd i szopką – w sensie ikonograficznym. A jak kolędy, to często rodzi się pytanie – żłóbek czy żłobek?

Prof. Bralczyk jest zwolennikiem słowa „żłobek”, twierdząc, iż żłóbek jest archaizmem. Natomiast wszelkie słowniki optują za formą „żłóbek”, „żłobek” zostawiając jako określanie miejsca opieki dla małych dzieci.

Umotywowaną historycznie jest językowa oboczność żłób – żłobek, jak analogiczne: miód – miodek, chłód – chłodek, przód – przodek, stół – stołek, wór – worek czy rów – rowek. Dawne słowniki języka polskiego, już od XVIII w. , przytaczają jednak oboczną formę „żłóbek”, co potwierdzane jest np. w rakich odmianach jak: ogród – ogródek, chór – chórek, kościół – kościółek. Obie formy utrzymują się aż po wiek XIX.

Słowacki pisze w "Beniowskim" : „ O matko Polsko, [...] W żłobku serc naszych biednych położona” . Ale z kolei W. Pol: „żywot Chrystusa od żłóbka do męki [...]/ Odczytasz wszystek jakby z żywej karty” (Poemat. Jest tam w Krakowie).

W XX w., chociaż obie formy żłobek – żłóbek nadal się utrzymują,  zaznacza się ich zróżnicowanie: forma żłóbek jest traktowana jako odmiana regionalna ogólnopolskiego żłobek (Doroszewski), podobnie jak dzióbek wobec ogólnopolskiego dziobek.

W najnowszych słownikach (m.in. Szymczaka, Bańki, Polańskiego) jest już wyraźne zróżnicowanie znaczeniowe: żłóbek to „mały żłób, czyli koryto, w które nakłada się paszę dla koni, bydła”, a więc i żłóbek bożonarodzeniowy, natomiast żłobek występuje przede wszystkim jako „zakład opiekuńczo-wychowawczy dla małych dzieci”.

Tak więc, bez wątpienia – żłóbek!

            Jakby potwierdzeniem jest bardzo znana kolęda „W żłobie leży”, powstała w XVII lub XVIII wieku. Jest ona prawdopodobnie autorstwa słynnego kaznodziei królewskiego, Piotra Skargi, a jej melodia nawiązuje do poloneza koronacyjnego Władysława IV Wazy. Mało kto zna jej piątą zwrotkę (a jest ich osiem):

Przecz w żłóbeczku, nie w łóżeczku,

Na sianku położony.

Przecz z bydlęty, nie z panięty,

W stajni jesteś złożony.

By człek sianu przyrównany,

Grzesznik bydlęciem nazwany

Przeze Mnie był zbawiony.